در اواخر بهار و اوایل تابستان در کنار جاده ها و صحرا ها گیاه خاردار بسیار زیبایی را دیده اید که سرشاخه های گرد تیغ دار سبز آن مزین به گلی است که به صورت یک کلاه بنفش خوشرنگ و زیبا روی آن قرار گرفته است و کاملا در بین گیاهان دیگر صحرا جلوه گری می کند.گیاهی است دو ساله دارای برگهای منقسم و دندانه دار به رنگ سبز شفاف که در کناره های برگ و رگبرگ ها لکه های سفید وجود دارد . :این گیاه خود رو بوده و در صحراهای ایران و بویژه در منطقه سبزوار به وفور دیده میشود .

خارمریم ( ماریتیغال ) گیاهی است که خاصیت ضداکسیدان آن چندین بار از ویتامین E بیش تر است و از این طریق محافظ خوبی برای کبد است و بهمین جهت این گیاه را صددرصد کبدی میدانند. اندام دارویی خارمریم دانه های داخل آن می باشد که دارای فلاونوئید سیلی مارین که در کاهش کلسترول خونسودمند است میباشد . این گیاه دارویی برای افرادی که به کاسنی حساسیت دارند و از مشکلات کبدی رنج می برند توصیه میشود .

خار مريم داراي اثرات محافظتي بر كبد است لذا در درمان كبد چرب و يا مسموميت با قارچ هاي سمي كاربرد دارد. گزارش شده است كه اين گياه ترشح صفرا را افزايش مي دهد . از برگ گياه براي تحريك ترشح شير در مادران شيرده استفاده مي شود . میوه خار مريم بي خطر محسوب مي شود و اثر جانبی خاصی برای آن ذکر نشده است . عصاره استاندارد شده اين گياه اكنون در بازار دارويي كشور وجود دارد .عصاره استاندارد شده اين گياه اكنون در بازار دارويي كشور با نام"  لیورگل " وجود دارد

شاید اولین گیاهی که پس از سبزیهای خوردنی ( که عمدتا در باغچه خانه ها کاشته می شد ) شناختم همین گیاه شاهتره ( شاترّه ) بود . یادم هست که وقتی برای درس خواندن به حوالی شهر و مزارع می رفتم ( که در آن دوران معمول بود ) به سفارش مرحوم مادر بزرگ که این گیاه را به من شناسانده بود مقداری از آنها را جمع میکردم و با خود به خانه می آوردم و مادر بزرگ از آنها در گرفتن عرق چهل گیاه استفاده می کرد . ( خدایش بیامرزد )

و اما شاهتره گیاهی یکساله وبرگهای آن سبز غبار آلود و کوچک و بریده بریده ، گلهای نا منظم به رنگ سفید و به صورت خوشه ای میوه ی آن کوچک کروی کمی گوشتی و پوشیده از دانه های ریز نوک تیز است . به فارسی شاهتره و در کتب سنتی با نام های ، بقله الملک و شاهترج نامبرده می شود. این گیاه در نقاط سایه دار و مرطوب کنار نهرهای آب می روید و در منطقه سبزوار نیز به وفور میتوان شاهد آن بود . که با همین نام و بعضا " شاترّه " نامیده شده است .

شاه تره یک گیاه بومی ایران است و در زبان عربی به آن شاه ترج می گویند و نام علمی آن FUMARIA PARVIFLORA است.

این گیاه کمی تلخ مزه است ولی خواص بسیاری دارد که عمده خواص آن عبارتند از :

- به کبد  کمک می کند تا خون را صاف کند. در سلامتی خود کبد نیز بسیار موثر است . صفرا را کم می کند و کبد را پاکیزه می کند.

- این گیاه پاک کننده معده  است ، خصوصاً خشک آن موثرتر است. آب برگ آن با عسل  و تمبر هندی  پاک کننده دستگاه گوارش ، کبد و تصفیه کننده خون است.

- ویتامین C  دارد، از این رو مانع خرابی و خونریزی لثه می شود.

- غرغره جوشانده این گیاه برای بر طرف کردن آفت  و زخم های دهانی مفید است.

- ضماد خشک آن که با حنا در حمام استفاده می شود، جهت امراض جلدی و خارش پوست و ضدعفونی کردن آن مفید است.

- دمنوش برگها و گل  بر عرق آن ارجحیت دارد و دم‎کرده شاه‎تره اشتهاآور است.

- از دم کردن آن در قوری  و یا ظروف فلزی خودداری شود .

- به یاد داشته باشید مصرف شاه‎تره نباید بیش از یک هفته باشد.

- در دوران بارداری از آن استفاده نشود .

 فراسیون گیاهی است علفی، پر برگ، پوشیده از کرکهای پنبه ای به رنگ خاکستری که ارتفاع آن به ۳۰ تا ۸۰ سانتی متر می رسد. که خوشبختانه بصورت موردی در منطقه ششتمد سبزوار آنرا مشاهده میشود . قسمت مورد استفاده این گیاه برگ و سرشاخه های گلدار آن است. این گیاه دارای طبعی گرم و خشک است . مصرف این گیاه از قدیم الایام جهت رفع گلودرد، درمان سرفه و شستشوی کلیه ها معمول بوده است. فراسیون بیشتر به عنوان تقویت کننده قوای بدن به اشخاص مبتلا به ضعف عمومی ناشی از کهولت سن و یا ضعف بنیه داده می شود. همچنین برای افرادی که هاضمه ضعیف دارند و نیز برای بیماران مبتلا به اسهالهای مزمن، آسم، حصبه، سرفه های مقاوم، مالاریا، یرقان، هیستری، اختلالات عصبی، کم خونی دختران جوان و تاخیر قاعدگی تجویز می گردد. از فراسیون برای مداوای ورم اندام های بدن، عدم دفع ادرار، وجود سنگ در دستگاه ادرار و انسداد مجاری کبد و طحال استفاده می شود. این گیاه می تواند کمک موثری در رفع بیماری های مربوط به برونش و عوارض ریوی ناشی از گریپ بنماید. همچنین باعث رقیق شدن و ضد عفونی شدن ترشحات برونش ها و سهولت دفع آنها از ریه می شود. با انجام این عمل سرفه بیمار نیز آرام و قطع می شود. این گیاه در رفع بی نظمی حرکات قلب اثر سریع دارد. تقویت قلب، رفع تپش قلب، تب بر، رفع اختلالات کبدی ، صفرا بر و  کاهش اضافه وزن از دیگر خواص این گیاه ارزشمند است. 

 اثرات صفرابری این گیاه مربوط به ماروبیم و اسید ماروبینیک است که سبب تحریک ترشح صفرا می گردند. ماروبین جزء اصلی مواد خلط آور بوده و سبب تحریک ترشح موکوس برونشی می گردد در حالیکه روغن فرار این گیاه دارای خاصیت ضد تشنجی ، خلط آوری و اتساع عروقی می باشد. دمکرده این گیاه صفرابر می‌باشد.

احتیاط : فراسیون سفید در صورت مصرف دز های بالای آن می تواند سبب فعال سازی قلب و تحریک رحم شود و به همین دلیل باید از مصرف زیاد آن پرهیز نمود بنابراین افرادی که ناراحتی قلبی دارند از خوردن این گیاه خودداری کنند .

 نام های دیگر آن: افنان سر، شنار، فراسیون ابیض، گندنای کوهی، صوف‌الارض، علقما، فراسیم، شویر، حشیشه الکلب و شافار می‌باشد.

 تصاویر فوق را در یکی از باغات روستای طرسک ( منطقه ششتمد ) از گیاه فراسیون گرفته ام .

کنگر معمولی گیاهی است خودرو با برگ‌های خاردار و ساقه‌های ضخیم شبیه به کرفس که از آن در پخت سوپ، خورش و حتی به‌صورت خام در سالاد استفاده می‌کنند.البته باتوجه به اینکه برگ‌های آن تیغ‌های ریز و تیزی دارند، هنگام پاک‌کردن مراقب دستان خود باشید؛ پس بهتر است از دستکش استفاده کنید.کنگر طبیعتی گرم و خشک دارد و به همین علت آن را با ماست نیز می‌خورند و در ضمن برای آن دسته از افرادی که گرم‌مزاج هستند، خوردن آن توصیه می‌شود. علاوه بر این، کنگر منبع غنی پتاسیم است. بخش زیر زمینی دم برگ ههای کنگر قابل مصرف میباشند .

در طب سنتی اروپا، برگ های کنگر به عنوان ماده افزایش دهنده ادرار ( دیورتیک ) و محرک کلیه ها ، محرک ترشح صفرا از کبد  و انقباض کیسه صفرا مورد استفاده قرار می گرفت. این گیاه غنی از پتاسیم بوده، ولی از لحاظ انرژی محدود است. 

• کنگر ضدعفونی کننده، اشتهاآور، تب‌بر و هضم کننده غذاست و درضمن، مصرف آن باعث تقویت دستگاه گوارش می‌شود.
• این گیاه و به‌خصوص برگ آن ادرارآور و نیروبخش است و در ضمن قلب را نیز تقویت میکند.
• کنگر در درمان یرقان، نارسایی کبد و کم‌خونی مؤثر بوده و از کبد در برابر سموم شیمیایی محافظت میکند.
• محققان معتقدند وجود ماده‌ای به نام سینارین در عصاره برگ کنگر، باعث کاهش کلسترول و تری‌گلیسیرید خون می‌شود. در ضمن همین ماده به همراه ماده دیگری به نام اسید کافئیک موجود در کنگر، کبد را در برابر عفونت حفظ میکنند.

توجه: چه کسانی بهتر است کنگر نخورند؟ افرادی که ناراحتی‌های کلیوی و کبدی شدید دارند از مصرف برگ کنگر پرهیز کنند. زنان باردار و کودکان باتوجه به اینکه کنگر باعث انقباض کیسه صفرا می‌شود، افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند، از خوردن آن صرف‌نظر کنند.

برگهای کنگر پس از بزرگ شدن گیاه بعلت وجود خارهای تیز غیر قابل مصرف می شوند . این گیاه نیز خوشبختانه در منطقه سبزوار بویژه بر روی ارتفاعات بوفور یافت میشود .

درختچه ای کوچک و گسترده روی زمین که بلندی آن از نیم متر تا یک متر و فراوان خاردار است . از این گیاه ماده ی قندی به نام «ترنجبین» به خارج ترشح می شود و بهمین خاطر به آن علف ترنجبین هم گفته میشود.  حشرات بسیار کوچکی که روی بعضی از این درختان زندگی می کنند، مولّد ترنجبین می باشند. کلمه ی «ترنجبین» معرّب کلمه فارسی «ترانگبین» است. (تر یعنی تازه و انگبین به معنای عسل است). پراکندگی آن در استان یزد و کرمان و خراسان  است. در منطقه سبزوار نیز این گیاه به وفور یافت میشود .

خار شتر مدر ( ادرار آور ) ومسهل است و براي رفع خشونت سينه اثرات مفيدي دارد. روغن برگ گياه براي دردهاي روماتيسمي بسيار مفيد بوده و روغن گل هاي آن براي بواسير مورد استفاده قرار مي گيرد. عرق خارشتر براي دفع سنگ كليه ومثانه بسيار مفيد بوده ومورد استفاده قرار مي گيرد. در سوره بقره آیه 57 از شیره این گیاه یعنی ترنجبین با نام " منٌ " یاد شده است . بیماران مبتلا به حصبه، اسهال خونی، بواسیر، خون ادراری و آبله از خوردن ترنجبین خودداری کنند.

و عکس های زیر که خودم آنها را گرفته ام  یک بوته یک متری از گیاه خارشتر است که در فصل گل دهی آن که بهترین موقع برای عرق گیری است را نشان می دهد .

و این نیز تصویری از گلهای ریز و صورتی رنگ گیاه خارشتر و حشره ایکه گیاه را مستعد تراوش شیره ترنجبین مینماید .

یادم هست بچه که بودیم  با خانواده که به شملق میرفتیم مرحوم مادر ما را از دست زدن به گیاه سبز رنگ شادابی که به آن " علف مار " می گفتند بر حذر میداشت و منهم از سر کنجکاوی یک بار به آنها دست زدم و تا مدتی دستم خارش داشت و تاول زد . بد نیست اشاره کنم که شخصا بارها دیده ام که داخل ساقه های انبوه علفی و عمودی آن ماری چمبره زده است که شاید بهمین دلیل محلی ها به اشتباه به آن   "علف مار "می گویند ( البته در بین گیاهان دارویی علف مار هم داریم که بعدا آنرا معرفی خواهیم کرد ) . بعدا فهمیدم که " گزنه " همان علف مار خودمان است که البته نام گزنه هم بی مسمی نیست . بهر صورت بپردازیم به شناسایی و معرفی این گیاه سودمند که معروف است از دیابت تا ریزش مو را درمان می کند.

درد مفاصل، ریزش مو ، عفونت‌های ادراری، خستگی، مشکلات پروستات و غیره را می‌توان با دست‌های خشن همین گیاه درمان کرد. افزایش سطح عملکرد تیروئید ، پاکسازی دستگاه گوارش و برطرف کردن اختلالات گوارشی برطرف کردن خستگی روانی ،بهبود عملکرد کلیوی ، جلوگیری از تشکیل سنگ‌کلیه ،  برطرف کردن دردهای ناشی از رگ به رگ شدن و کشیدگی ماهیچه برطرف کردن حساسیت‌های پوستی ناشی از گزش حشرات ،  ضدسرفه و نیز خاصیت ضدویروسی از مهمترین کاربرد های این گیاه معجره گر است .  این گیاه باعث تصفیه‌ی خون، بهبود بیماری تب یونجه، پروستات، زیبایی و تقویت موها می‌شود. قسمتهای قابل استفاده این گیاه شفا بخش خشک شده برگها، سرشاخه‌های گلدار و ریشه گزنه که بصورت دمنوش مورد استفاده قرار می‌گیرد. عرق گزده نیز در عطاری ها موجود می باشد .

گزنه مو را تقویت كرده و از ریزش موی سر جلوگیری می كند ، حتی در بعضی از موارد موی سر دوباره می روید . برای استفاده از این خاصیت 6 گرم سر شاخه ها و برگها و ریشه گزنه را بتنهایی و یا با 30 گرم چای كوهی در یك لیتر آبجوش ریخته و آنقدر بجوشانید تا حجم مایع به نصف برسد . شبها مقدری از این مایع را به سر بمالید و صبح بشوئید و برای براق شدن و جلا دادن به موها بعد از شستشوی سر موها را با چای گزنه ماساژ دهید . بدین منظور یك قاشق چایخوری برگ گزنه خشك را در یك لیوان آب جوش ریخته و مدت نیم ساعت بگذارید بماند . ماساژ دادن با این چای ، شوره سر را برطرف می كند . برای پاك كردن مثانه ، رفع عفونت مثانه و دفع سنگ از مثانه برگ گزنه را همراه با ریشه شیرین بیان دم كنید و بشویید .

ابتدا بد نیست ابتدا اشاره ای داشته باشم به نام دیگر این گیاه که در فرهنگ دهخدا و عمید از کاسنی با نامهای " هندبید " و یا " هندبا " نیز نام برده شد و نکته مهم اینکه در منطقه سبزوار به درختپه ای که در اطراف رودخانه ها و مسیل ها می روید و البته فراوان هم هست هند بید می گویند که بهیچوجه با کاسنی هیچ ارتباطی ندارد و نبایستی با آن اشتباه شود و درختپه ای که ما با نام هند بید می شناسیم ظاهرا گیاه  " پنج انگشت " می باشد .

کاسنی گیاهی علفی و  یک ساله  است.  ساقه  های اصلی آن گرد  و قطور با گل های  آبی آسمانی و برگ های سبز کم رنگ و یا پررنگ و  تلخ است. این گیاه نیز در اطراف سبزوار یافت میشود و بهتر است در مسیر های مرطوب رودخانه ها دنبال آن بگردید و بهترین راه شناخت آن که خود من به این ترتیب با این گیاه دارویی ارزشمند آشنا شدم از طریق گل آن است .

این گیاه را بدرستی میتوان بهترین دوست کبد و محافظ سلول های آن دانست . بهترین بخش مورد استفاده این گیاه سودمند برگ آنست که میتوان بصورت دمنوش و یا اگر تلخی آن مشکلی نباشد به مانند سبزی خوردن استفاده شود . گل های آن نیز پس از خشک شدن میتواند اثر درمانی بر روی کبد داشته باشد . عرق کاسنی نیز ( در صورت اطمینان از تولید آن ) اثر دارویی ضعیفتری را ارائه می کند .

عزیزان خواننده این پست میتوانند اطلاعات دقیقتر و تخصصی را در کتابهای داروهای گیاهی و یا با جستجوی اینترنتی بدست آورند.

سالهاست که در فصل بهار در اطراف شهر  و نیز مزارع و بویژه باغات و ییلاقات و نیز مسیر رودخانه ها ، گل آبی رنگ بسیار زیبایی می روید که از قدیم سبزواری ها به آن " گل نقری "  می گویند و آن گلها را می چینند و می خورند و کمی مزه هندوانه می دهد و جالب اینکه هر چه دنبال نام  علمی این گیاه در منابع مختلف و کتابهای گیاهان دارویی جستجو میکردم هیچ اثری از این گل و گیاه نمی دیدم و بسیار راغب تر برای بیشتر دانستن در مورد آن . تا اینکه اتفاقا در یک سرچ تصویری عکسی از آن را دیدم و با تحقیق بیشتر بالاخره فهمیدم که  این گیاه دارویی یکی از انواع گیاه ثعلب است ( همان ثعلبی که در بستنی سازی هم استفاده میشود ) . حال شما هم میتوانید به مراجعه به اینترنت و یا کتب گیاهان دارویی بیشتر  و بیشتر در باره این گیاه و انواع آن تحقیق نمایید .